Odc. 1

Marzeniem Mateusza Bony było znaleźć się choćby na jeden dzień w miejscu, gdzie nie będzie obijać się o ludzi, ściany i przedmioty. Mieszkał w wielkim mieście i coraz bardziej go to męczyło. Zwłaszcza w gorące dni, kiedy do żaru słońca miasto dodawało duszność spalin samochodowych, rozgrzanych murów, jarzących się neonów i wyziewów charczącej klimatyzacji.

Jego potykanie się i obijanie o ludzi i przedmioty było skutkiem zakłócenia zmysłu orientacji przestrzennej związanej z receptorami grawitacyjnymi i narządem wzroku. Poza tym zawsze było mu gorąco, również zimą, kiedy grzały kaloryfery.

– Ty masz chyba dwa serca albo piec w piersi, taki jesteś gorący – skarżyły się najpierw przyjaciółki a potem dwie kolejne żony, Amelia i Zagra. – Może dlatego nie potrafię ułożyć sobie życia z kobietami, że jest im ze mną za gorąco? – spekulował Mateusz. – Dobrze, że nie jestem biseksualny, bo wtedy cały świat damsko-męski miałby podstawy skarżyć się na mnie – pocieszał się żartobliwie, choć daleko mu było do figlarnego nastroju. Mateusz lubił sobie wyobrażać, że jest ekscentrykiem utrzymującym pozytywne relacje z ludźmi różnych orientacji.

U podstaw jego marzeń, rzeczywistych i urojonych, stały dwa wyobrażenia: nieograniczonej przestrzeni i dojmującego chłodu. Były to zaprzeczenia rzeczywistości, w jakiej się obracał, zatłoczonego miasta i skwaru. Myślał o choćby przejściowej ucieczce od otaczającego go koszmaru.

Wybór padł na Labrador.

O Labradorze zbierał informacje od czasu, kiedy agentka biura turystycznego wymieniła kilka egzotycznych miejsc wypoczynku.

– Panu by się one podobały, bo ma pan gust odmienny od przeciętego turysty, jaki do nas trafia. Mówię to nie dlatego, że mierzi mnie przeciętność, ale dlatego, że Labrador jest wciąż obszarem dziewiczym, gdzie między tysiącami jezior i połaciami lasów starych jak świat, rządzi niepodzielnie zimno, pustka i wiatr. To obraz pierwotnej, dzikiej natury. W północnej części Labradoru panuje klimat arktyczny, w południowej subarktyczny. Coraz mniej jest już takich miejsc na świecie. To coś naprawdę dla smakosza wypoczynku z dala od murów i tłumów!

Słowo Labrador wpadło Mateuszowi w ucho jeszcze w dzieciństwie, podobało mu się. Było mocne jak skała, brzmieniem przypominało wodospad. Życzliwie kojarzyło się także z psem, Labradorem, rasą, którą zawsze lubił i podziwiał na spacerach, solidną, wełnistą i rozważną w zabawie.

Kiedy zagłębił się w Internet, dowiedział się o istnieniu dwóch Labradorów.

Pierwszym był półwysep Labrador, położony we wschodniej Kanadzie, otoczony od zachodu wodami Zatoki Hudsona, od północy – Cieśniny Hudsona, od wschodu – Oceanu Atlantyckiego, a od południowego wschodu – Zatoki Świętego Wawrzyńca.

Drugim był Region Labrador położony we wschodniej części półwyspu, wchodzący razem z Nową Fundlandią w skład prowincji Nowa Fundlandia i Labrador.

Niektóre dane utkwiły Mateuszowi w głowie. Trzysta tysięcy kilometrów kwadratowych powierzchni regionu zamieszkiwało zaledwie dwadzieścia siedem tysięcy mieszkańców, z czego prawie jedna trzecia to autochtoni, głównie Inuici, Innuitowie oraz Métis. Mateusz, obywatel wielkiego miasta, obijający się przez całe życie o ludzi, ściany i przedmioty, rozkoszował się w marzeniach regionem, gdzie na jednego człowieka przypada jedenaście kilometrów kwadratowych.

Na Labrador poleciał samolotem zimą, sam, jak palec. Nie była to podróż na ślepo; przygotował się do niej starannie. Od dawna pragnął przeżyć coś niezwykłego, wyprawę na koniec świata, gdzie nawet diabeł nie jest w stanie powiedzieć dobranoc, bo jest tam zbyt zimno, aby komuś chciało się otwierać usta, a komuś innemu słuchać, co te usta mają do powiedzenia.

– Tam, gdzie jest pustka i niskie temperatury mówienie i słuchanie muszą mieć inne wymiary niż w klimacie umiarkowanym. – filozoficznie spekulował podróżnik.

Bona wybrał na podróż porę zimową uznając, że nie ma to większego znaczenia. Labrador jawił mu się jako kraina wiecznej zmarzliny skuta mrozami przez cały okrągły rok. Pewne znaczenie mógł mieć jednak fakt, że była to okazja last minute taniego przelotu samolotem, dająca dostatecznie dużo czasu, aby bez pośpiechu uzyskać wizę kanadyjską.

Przeszłość i teraźniejszość celu wyprawy połączyły mu się w zgrabną całość. Zapamiętał z niej trzy fakty:

Battle Harbour była dawną stolicą regionu, wioski rybackie i ośrodki handlu futrami zostały założone przez przybyszów z Europy, wszystkie większe miejscowości były skupione wokół kopalń żelaza, elektrowni wodnych oraz instalacji wojskowych.

Jalapo Umotę spotkał w pociągu. Na początku oczywiście nie znał nazwiska współpasażera. Była to długa trasa: z Seahorse przy granicy z Quebeckiem, przez Oreway, Pitagę, Ross Bay JCT, skąd odnoga kolei prowadziła do Labrador City, następnie przez Sawbill, Esker, Faden i Astray aż do Schefferville na samym północnym krańcu regionu, gdzie kończyła się linia kolejowa Quebec North Shore and Labrador Railway Co.

Odc. 2

Od chwili, kiedy Mateusz Bona i nieznany pasażer znaleźli się razem w jednym przedziale, trwało milczenie. Siedzieli naprzeciwko siebie i patrzyli obojętnie przez okno, każdy zaabsorbowany własnymi myślami. Po pewnym czasie nieznajomy przysnął. Mateusz pomyślał, że obydwaj nie czują się dobrze w swoim towarzystwie, skoro nie nawiązali od razu rozmowy, jak to często bywa, kiedy w przedziale są tylko dwie osoby udające się w długą podróż. Tłumaczył sobie, że jest to efekt obcości wynikającej z różnic ubioru i wyglądu, być może także pochodzenia, doświadczeń życiowych, kultury, a nawet klimatu. Wszystko ich różniło.

Obserwując ośnieżone pejzaże przewijające się filmowo za oknem, zastanawiał się, jak przerwać milczenie. Od pewnego czasu pociąg jechał wzdłuż zamarzniętego jeziora stukając miarowo kołami na złączeniach szyn. Po przejechaniu kilku kilometrów Mateusz zobaczył w oddali trzy wilki. Stały na lodzie przy brzegu po drugiej stronie jeziora, podobne do postaci wykutych z kamienia, otulone szaroburą sierścią nastroszoną od mrozu. Widok żywych stworzeń skojarzył mu się z walką o przetrwanie w zimowej głuszy.

To podsunęło mu pomysł przerwania milczenia kierując do sąsiada pytanie o symbole Labradoru. Chwilę zastanawiał się nad sformułowaniem pytania. Zdecydował się użyć wyrazu „symbole” oraz zwrotu „ten niezwykły kraj”, aby stworzyć pozytywną atmosferę.

Przyjrzał się współpasażerowi; siedział wyciągnięty niedbale na fotelu. Okrągła twarz, gęste czarne włosy, wąskie oczy i krótko przycięta broda oraz rozszerzający się u podstawy nos nie pozostawiały wątpliwości, że jest autochtonem. W ciepłym wełnianym swetrze z włochatym kołnierzem i przymkniętymi powiekami przypominał niedospanego niedźwiedzia.

Wyraźne, choć niebyt głośne pytanie obudziło mężczyznę. Labradorczyk jakby tylko czekał na nie. Otworzył oczy, popatrzył z uwaga na Mateusza i przemówił. Posługiwał się swobodnie językiem angielskim z trudnym do określenia miękkim akcentem. Słowa spływały z jego ust jakby się śpieszył, aby powiedzieć jak najwięcej. Mateusz z trudem za nim nadążał.

– To bardzo miłe, że pyta pan o symbole tego kraju. Pytanie jest wyjątkowo trafne i znaczące, ponieważ – proszę to sobie wyobrazić, na Labradorze mamy … mężczyzna spojrzał w dół na swoje dłonie i zaczął liczyć odginając palce i nieznacznie poruszając wargami. … dziewięć oficjalnych symboli.

Podniósł wzrok, aby dokończyć wypowiedź.

– Są to kwiat, drzewo, ptak, koń, zwierzę, ptak do polowań, minerał, pies oraz święty, który jest naszym patronem.

– To fascynujące – wykrzyknął Mateusz, autentycznie poruszony ciekawą wyznaniem nagle ożywionego rozmówcy. – Z tego wszystkiego, co pan wymienił, był mi znany tylko jeden symbol. To pies rasy Labrador, za którą przepadam. Jest cudowny. Moja siostra miała … – Mateusz zreflektował się. – Przepraszam pana, ogarnął mnie entuzjazm. Zamieniam się w słuch.

Autochton popatrzył uważnie na Mateusza. 

– Jest pan kulturalnym człowiekiem. Mało trafia do nas takich turystów. Zanim dokończę odpowiedź na pańskie pytanie, chciałbym przedstawić się. Nazywam się Jalapo Umota i jestem Innuitą, rodowitym mieszkańcem tej ziemi, obszarów arktycznych i subarktycznych Labradoru, gdzie panują najniższe temperatury na świecie.

Dostrzegając szczere zainteresowanie Mateusza wszystkim, co dotyczy Labradoru, Jalapo zaoferował się przedstawić mu najciekawszą historię swego życia. Tak ją określił na początku. Potem, wpatrując się z napięciem w zdjęcie wyjęte z kieszeni na piersi, wyjaśnił.

– Mógłbym opowiedzieć tę historię jako własną. Nie jest to jednak moja historia, ale tak mi bliska, jakbym to ja ją przeżył. To historia mego brata bliźniaka, z którym jestem związany uczuciowo tak głęboko, że czasem dosłownie mylę go ze sobą. Brat jest moim sobowtórem; czujemy się tak, jakbyśmy stanowili jeden organizm. On to ja, ja to on. Dziwnie to brzmi, ale taka jest prawda. Kiedy mówię coś o nim, to czuję, że opowiadam własne przeżycia. Musi pan wiedzieć, że my, Inuici, doświadczamy rzeczywistości inaczej niż ludzie pochodzenia europejskiego. Jesteśmy inaczej skonstruowani duchowo niż Europejczycy, Amerykanie czy Azjaci. Dawniej nazywano nas Eskimosami, ale było to określenie obraźliwe. Eskimos po prostu znaczy to samo – Jalapo zawahał się chwilę – co zjadacz surowego mięsa. W moim języku, języku Inuitów, słowo „Inuk” znaczy „osoba”, natomiast „Inuit” znaczy „ludzie”. Na zakończenie powiem, że pochodzę z osady Nutak.

Jalapo mówił głosem wyważonym, rzeczowym. Jak się później okazało, nie unikał kontrowersji, śmiesznostek czy nawet samokrytyki. Kiedy przerwał, Mateusz skorzystał z okazji, aby wyrazić swoją opinię.

– Mnie to całkowicie odpowiada, jeśli przedstawisz mi historię swego brata bliźniaka, tak jakby to była twoja własna historia – były to słowa zachęty. Wypowiedział je celowo z obawy, że jeśli tego nie uczyni, to Inuita wycofa się z opowiadania niepewny, czy słuchacz rozumie dylemat jego tożsamości.

Jalapo ucieszył się. Jego twarz wypogodziła się, zmarszczki na czole straciły ostrość, oczy ożywiły się spokojnym światłem. Mógł teraz rozpocząć swoją opowieść. 

– Od pewnego czasu Elisapie, moja żona, upokarzała mnie przypominając mi fragmenty legendy naszego plemienia o pochodzeniu mężczyzny i kobiety, jak to było na początku świata. Wedle tej legendy, istniał wtedy tylko Ardnainiq, plemię, z którego oboje się wywodzimy. Miejscowości i miejsca określano kierunkami stron świata, bo nikt nie umiał lepiej określić położenia czegokolwiek tam, gdzie istnieje tylko ziemia, lód i wiatr. Mężczyźni plemienia Ardnainiq byli malutcy, jak małe dzieci, ale całkowicie porośnięci włosami. Żony nosiły ich w wielkich torbach na brzuchu lub na plecach jak zazwyczaj nosi się dzieci. Kobiety były normalnej wielkości i wykonywały całą pracę; jeździły na polowania i zaopatrywały mężczyzn we wszystko, co było im potrzebne do życia.

Odc. 3

Legenda wydała się Mateuszowi niewinną historyjką, jednakże zachowanie Inuity przeczyło temu. Widać było po nim, jak bardzo przeżywa jej opowiadanie. Jego ogorzała, okrągła twarz zbladła, na gładkim dotychczas czole pojawiły się zmarszczki, kąciki ust powędrowały w dół, lekko podłużne oczy jeszcze bardziej się zwęził. W chwili, kiedy mówił o noszeniu mężczyzn podobnie jak nosi się dzieci, cofnął głowę z wyrazem niesmaku na ustach. Pod koniec wykonał wstydliwy ruch ręką i uśmiechnął się niewyraźnie.

Po chwili wytchnienia, Jalapo kontynuował swoją historię cytując słowa żony, które – jak podkreślał kilkakrotnie – wciąż brzmiały mu w uszach i wypełniały czaszkę.

– Jalapo Umota! Zachowujesz się, jakbyś nie miał głowy!

Było mu niezwykle przykro słuchać tej samej reprymendy od żony, która od początku była dla niego najwyższą instancją prawdy małżeńskiej.

– A jeśli nie starszą, to z pewnością bardziej miarodajną niż Bóg, który zawsze jest gdzieś w oddaleniu – dodał z przekonaniem.

Nie była to pierwsza ani ostatnia reprymenda, jaką otrzymał w sprawach swego postępowania, dlatego brał ją poważnie do serca. Tak bardzo, że rozchorował się i być może zakończyłby karierę ziemską w permanentnej malignie lub podobnie nędznej kondycji, gdyby nie sen, jaki spłynął na jego rozchybotaną głowę nad ranem drugiego dnia choroby. Widział w nim sceny tak plastyczne i wyraziste, że kilkakrotnie wyciągał rękę, aby dotknąć rozciągającej się przed nim rzeczywistości, co mu się oczywiście nie udało.

Kiedy się obudził, sen przeistoczył się w rzeczywistość. Jalapo żył, pracował, jadł i pił, wykonywał czynności życiowe, jak każdy inny Inuita, ale jego myśli przesączone były tym, co mówiła mu żona i snem, który przekształcił się w rzeczywistość.

– Bolesna część historii, jaką ci teraz opowiem, zaczęła się całkiem zwyczajnie, można by powiedzieć prozaicznie. Stałem przy torach kilkaset metrów od stacji kolejowej i czekałem na drezynę, którą o tej porze naczelnik stacji wracał z domu do biura po zakończonym obiedzie. Przez stację prowadziły dwa tory, bliższy i dalszy. Tym dalszym co jakiś czas z hukiem przewalały się pociągi pokonując nieskończone odległości zimnej i górzystej trasy Wschód-Zachód. Raz na kilka dni przejeżdżał pociąg z cytrusami kierujący się na północ, aby poprawić zaopatrzenie w świeże warzywa i owoce mieszkańcom terenów pozbawionych prawdziwego lata. Potrzebowałem drezyny, ponieważ miałem sprawę wymagającą możliwie szybkiego i bezbolesnego załatwienia, z minimalną ilością hałasu. Z wszystkich środków lokomocji ona była najbardziej dostępna.

Czekając myślałem, że gdybym dla załatwienia mojej sprawy skorzystał z pociągu, to zrobiłby się z tego raban aż po wierzchołki drzew obsiadłych przez stada ptaków. Byłoby to niezgodne z moimi chrześcijańskimi przekonaniami, uwielbieniem dla Świętego Franciszka i naszych braci mniejszych, zwierząt i ptaków. 

Myśli tego rodzaju przewalały się przez skołataną niepokojem głowę Jalapo, kiedy nadjechała drezyna. Prowadził ją Svalbard, naczelnik stacji kolejowej Nutak. Wracał po obiedzie z domu do pracy jak zwykle w stanie zamroczenia, ponieważ nie potrafił odmówić sobie kieliszka lub dwóch czerwonego wina.

– To, że piję wino, a nie mocniejszy alkohol, całkowicie mnie usprawiedliwia – wyjaśniał naczelnik podwładnemu w dyżurce stacji kolejowej, gdzie razem pracowali. Jalapo pełnił tam niejasno określone obowiązki asystenta naczelnika stacji. Inaczej mówiąc, był człowiekiem do wszystkiego, pracującym pod hasłem „Przynieś, odnieś, pozamiataj”. Do jego stałego obowiązku należało odśnieżanie stacji zimą oraz zamykanie szlabanu, kiedy nadjeżdżał pociąg. To była najbardziej odpowiedzialna część jego pracy.

– Gdybyś zaniedbał ten obowiązek, mógłbyś zapłacić za to głową. Niezamknięty szlaban to zmora śniąca mi się po nocach. Dlatego piję – instruował go pouczająco naczelnik w chwilach wytchnienia od obowiązków służbowych.

Jalapo nie wierzył mu nawet na krzynę. Był przekonany, że naczelnik pije z zamiłowania, a nie ze strachu przed konsekwencjami niezamkniętego szlabanu. Nie lubił go za to tak bardzo, że czasem go nawet nienawidził. Jedyne co mitygowało pozycję naczelnika w oczach Jalapo było jego zamiłowanie do literatury pięknej. Naczelnik pasjami czytał medyczną literaturę kryminalną, science-fiction i horrory.

– Literatura powiększa moją wyobraźnię. Bez niej w tych potwornych temperaturach skurczyłaby się do rozmiaru pięści.

Inne tłumaczenia naczelnika mogły być mętne; jego wiara w moc literatury nie budziła jednak wątpliwości Jalapo. Naczelnik uważał siebie za pracowitego sybarytę, prawdopodobnie dlatego, że nie za dobrze orientował się, co znaczy to określenie. Tak czy inaczej swój pociąg do wina Svalbard uzasadniał przekonaniem o niebezpieczeństwie zapomnienia o szlabanie i konsekwencjach, jakie mogły z tego wyniknąć.

– Przekonanie to coś więcej niż pogląd czy opinia – to stwierdzenie było częścią jego repertuaru zapatrywań i wiedzy na pracę, życie i konsekwencje służbowej niesubordynacji.

Jalapo sam nie pił alkoholu. Nie pił go w ogóle, w sposób ostateczny, bezwzględny i apodyktyczny. Był zadeklarowanym abstynentem. Wierzył, że alkohol sprowadza ludzi prosto w czeluści piekła, kojarzącego mu się nie jako ogromna pieczara pełna ognia i smrodu siarki ale bezmiar równinnej pustki, po której hula szalony wiatr o temperaturze ciekłego azotu.

Odc. 4

Stojąc na peronie w oczekiwaniu na drezynę, Jalapo utwierdził się w przekonaniu, że przypomnienia naczelnika o płaceniu głową za niesubordynację służbową ułatwiają mu dokonanie czynu, jaki sobie zamyślił. Miał on wyrazić głęboką dezaprobatę Jalapo wobec perfidii zachowań otoczenia, w szczególności żony i naczelnika, uniemożliwiających mu bycie szczęśliwym.

Drezyna zbliżała się z lewej strony. Zauważył ją z daleka i pomachał ręką sygnalizując, aby się zatrzymała. Gest ten mieścił w sobie pożegnalne pozdrowienie samobójcy zrozumiale jedynie dla Najwyższego, dla którego nie ma granic poznania ani tajemnic. Naczelnik odmachał Jalapo uśmiechając się z dala serdecznie swoją rumianą najedzoną gębą. Drezyna zazwyczaj zatrzymywała się kilkanaście metrów za miejscem, gdzie stała oczekująca ją osoba. Naczelnik robił tak – mniemał Jalapo – dla udowodnienia swojej przewagi służbowej.

W momencie hamowania drezyny, której koła ważyły co najmniej pół tony każde, Jalapo rzucił się z peronu na tor i umieścił szyję na szynie tak, aby maszyna równiutko odcięła mu głowę. Ostatnią myślą, jaka nim owładnęła, choć nie wstrząsnęła, było:

– Zobaczymy, co teraz powiecie, ty, naczelniku Svalbardzie, i ty, moja ukochana Elisapie!

Nie była to myśl złośliwa, ale przekorna, że jego czyn do głębi uświadomi najbliższym okrucieństwo ciągłego przypominania mu o konsekwencjach utraty głowy oraz życia bez głowy.

Kiedy żelazny pojazd niby tajfun buchający chmurami zmarzniętego śniegu z hukiem przejechał nad nim, Jalapo uniósł tułów odrobinę do góry, ale niczego już nie zauważył. W ułamku sekundy zdał sobie sprawę, że przecież oczy są na głowie, a ta leży spokojnie między szynami. To było wszystko, co zapisała pamięć jego ciała.

To, że Jalapo od razu nie odszedł do niebytu, było cudem, na który złożyły się porażająco niska temperatura oraz niezwykła przytomność naczelnika Svalbarda. Sypał gęsty śnieg i trwał okropny mróz. Naczelnik wytrzeźwiał w jednej sekundzie. Gdyby ktoś obserwował go z boku, miałby wrażenie, że był przygotowany na potworność sytuacji. Myślał, podejmował decyzje i poruszał się jak w natchnieniu. Błyskawicznie zeskoczył z drezyny, cofnął się kilka kroków, schylił się, uniósł rękami głowę z ziemi, wrócił do drezyny i ułożył ją wygodnie na siedzeniu oczami w kierunku jazdy, otwartą raną do góry. Już w trakcie układania głowy zauważył jak mróz ścina drobiny krwi i płynów ustrojowych wydobywających się na zewnątrz. Po chwili, na podłodze drezyny, którą wysłał brezentem obracając go wewnętrzną, czystszą stroną do góry, spoczął korpus z kończynami. Nie patrząc nawet na ranę ziejącą u szczytu korpusu naczelnik wiedział, że zamarza w błyskawicznym tempie. Korpus umieścił, podobnie jak głowę, otwartą raną do góry. W tym celu podparł go drewnianą skrzynką, którą od kilku dni obiecywał sobie przenieść do podręcznego magazynku budynku stacyjnego.

Jak tylko niezwykły ładunek znalazł się na drezynie, naczelnik ruszył. Jechał przed siebie, rozwijając szybkość. Myślał intensywnie, co dalej. W ciągu kilkunastu sekund podjął decyzję. Właściwie to nawet nie zastanawiał się, bo było to jedyne postanowienie, jakie można było przyjąć: udać się do wojskowego ośrodka medycyny arktycznej, znajdującego się kilkadziesiąt kilometrów dalej, tuż przy linii kolejowej. Niewiele o nim wiedział, choć utrzymywał z nim kontakty, ale to wystarczyło. Był to obiekt otoczony tajemnicą. Powstał na odludziu dlatego, że panowały tam najniższe temperatury na półwyspie oraz niezwykle czyste powietrze. Oddalenie od cywilizacji ułatwiało jego pilnowanie.

Rozpędzona drezyna praktycznie nie wymagała żadnej kontroli. Droga była prosta jak promień słońca, który śnił mu się w dni zaciemnione burzowymi tumanami śniegu. Naczelnik wyciągnął telefon komórkowy z kieszeni służbowego kożucha i zadzwonił do szpitala. Numer telefonu miał zapisany w smartfonie, ponieważ stacja Nutak obsługiwała ładunki przeznaczone dla szpitala. Naczelnik nie miał z nimi wiele pracy. Chodziło głównie o przyjęcie z pociągu i przechowanie ładunku, kiedy tory były zasypane śniegiem aż pod niebo i pociąg nie mógł jechać dalej, zanim pług śnieżny nie oczyścił drogi. Po odśnieżeniu torów naczelnik lub Jalapo dowozili drezyną przesyłkę wjeżdżając na bocznicę zbudowaną specjalnie dla szpitala.

Naczelnik wyjaśnił dyżurnej recepcjonistce, w jakim celu do nich jedzie i w jakiej sytuacji jest pacjent, którego wiezie. Kobieta bez wahania połączyła go z ordynatorem szpitala. Zanotował on wszystkie niezbędne dane, pochwalił naczelnika za trafną decyzję i błyskawiczną akcję i zarządził alarm uruchamiając ludzi i środki na przyjęcie niezwykłego pacjenta. Kiedy drezyna zbliżała się do bocznicy prowadzącej do szpitala, naczelnik zdalnie przestawił tory.

W szpitalu wszystko było zapięte na ostatni guzik. Przy platformie wyładowczej czekali dwaj mężczyźni z wózkiem krytym plandeką, pod którą znajdowały się nowiutkie nosze przypominające dmuchany materac. Rozczłonkowane ciało Jalapo było już sztywne jak deska i twarde jak kamień.

– Proszę wejść do budynku i napić się czegoś gorącego. Musi pan też podpisać dokumentację – zaproponował pracownik szpitala, wyglądający bardziej na ciężarowca niż przedstawiciela służby medycznej.

Naczelnik pomyślał, że z pewnością nie zaoferują mu alkoholu. Wszedł tylko po to, aby uzupełnić informacje dotyczące okoliczności wypadku i dopełnić formalności, jakie mogły być wymagane w takiej sytuacji. Śpieszył się. Miał przed sobą obowiązki służbowe; stacja pozostawała na łasce losu, chciał też jak najszybciej zawiadomić Elisapie, żonę Jalapo, o tragicznym wydarzeniu.

Odc. 5

Sala operacyjna szpitala klinicznego Arctic Medical Centre, wyposażona w najnowszy sprzęt, była w pełnej gotowości do przyjęcia każdego pacjenta. Szpital, obiekt wojskowy na prawach kliniki uniwersyteckiej, miał dostęp do najnowszych technologii. Jego misją było prowadzenie zabiegów, badań i eksperymentów w zakresie medycyny arktycznej, związanej z leczeniem i ratowaniem człowieka poddanego ekstremalnie niskim temperaturom. Szpital dysponował lądowiskiem z podświetlaną i podgrzewaną płytą oraz bocznicą kolejową. Nie miał natomiast żadnego połączenia drogowego; w okolicy istniały tylko drogi lokalne. 

Dla personelu szpitalnego Jalapo Umota, człowiek podzielony, jak ktoś go nazwał, był gratką, błogosławieństwem, darem z nieba. Personel medyczny, zwłaszcza zespół operacyjny, entuzjazmował się po cichu. Jalapo, a właściwie jego rozczłonkowane ciało, dało im niepowtarzalną szansę życiową; wykazać się przed światem przeprowadzeniem operacji, jakiej nikt wcześniej nie wykonał.

– Można robić przeszczepy głowy zwierzęciu, koniowi czy małpie. Przeszczepy głowy ludziom są zabronione prawnie, bo to barbarzyństwo. A tu taka gratka! – skomentował jeden z chirurgów. – I jak tu się nie cieszyć? Przynajmniej w swoim gronie.

Rozczłonkowane ciało Jalapo trafiło prosto do kriokomory, której temperaturę ustawiono na czterdzieści stopni Celsjusza, taką samą, w jakiej dowieziono je do szpitala. Z uwagi na zamrożenie ciała, nie było potrzeby ani możliwości natychmiastowej interwencji chirurgicznej. Nieszczęsny samobójca miał wyjątkowe szczęście; czterdziestostopniowy mróz panujący na trasie przejazdu drezyny natychmiast ściął krew i płyny ustrojowe wydobywające się z otartych ran, zachowując głowę i tułów w stanie przypominającym hibernację.

Przybycie niezwykłego pacjenta poruszyło cały szpital. Dyrektor, pułkownik Usam, oraz ordynator natychmiast zabrali się do roboty, traktując wyższy personel jak sztab antykryzysowy. Sprawa była zbyt skomplikowana, aby cokolwiek zaniedbać. Zgodnie z zasadami projekt został utajniony. Nadano mu kryptonim „Człowiek z drezyny”. Propozycją ordynatora było „Zimowy cyborg”, przeważył jednak głos dyrektora.

Nikt nie liczył czasu, energii ani pieniędzy wymaganej dla realizacji przedsięwzięcia z wyjątkiem głównej księgowej Raudy Beto i dyrektora szpitala. Po konsultacjach z szefem zespołu chirurgów i innymi specjalistami, koszt operacji wyceniono wstępnie na piętnaście milionów dolarów. Dyrektor spotkał się z nią dla omówienia szczegółów.

– Nie dysponujemy takimi pieniędzmi. Będziemy ubiegać się o dofinansowanie. Sam zespół medyczny może objąć nawet sto pięćdziesiąt osób. Wygląda to jak operacja militarna, w której największym wrogiem jest widmo niepowodzenia. Rozmawiałem już w tej sprawie z ministrem obrony narodowej i ministrem zdrowia. Wiedzą, jakie znaczenie ma ta operacja dla wojska i całego kraju. Sprawa nie budzi ich wątpliwości. Uważam, że pieniądze mamy jak w banku. Gorzej jest ze specjalistami. Mamy ich za mało, musimy śpiesznie znaleźć kilku najlepszych specjalistów.

Dla przygotowywania operacji podjęto intensywne wewnętrzne konsultacje z personelem medycznym i pomocniczym. Dyrektor, najwyższy rangą wojskowy Arctic Medical Centre, patrzył na sprawę bardzo ambicjonalnie. Rozmawiał o tym z ordynatorem.

– To najtrudniejsza operacja, jaką kiedykolwiek prowadziliśmy, jaką kiedykolwiek prowadziły służby medyczne sił zbrojnych. Nikt wcześniej nie połączył głowy człowieka z tułowiem. Medycyna zna tylko częściowo udane eksperymenty tego rodzaju prowadzone na myszach, szczurach, małpach i psach. Ale były to zwierzęta. To, co mamy przed sobą, to walka człowieka z Bogiem i przeznaczeniem.

Do przygotowania i rozpoczęcia operacji wyznaczono piętnastoosobowy zespół chirurgów, anestezjologów i konsultantów plus personel pomocniczy, pielęgniarki i technicy. Zespół miał zmieniać się i powiększać w miarę postępów operacji. Ordynator martwił się.

– Zajmie nam ona co najmniej kilkadziesiąt godzin. Może nawet kilka dni. Nie wiem jak moi ludzie przetrwają ten potworny stres i zmęczenie.

W przeddzień operacji przeprowadzono jej symulację, rodzaj próby generalnej. Wytypowany zespół zebrał się w sali operacyjnej, uruchomiono wszystkie urządzenia i podłączono do aparatury manekina pozorującego człowieka z oddzieloną głową. Przygotowania śledzili pozostali pracownicy bezpośrednio z miejsc dla obserwatorów lub na wielkim ekranie telebimu w sali konferencyjnej.

Przed rozpoczęciem symulacji zespół wykonał sobie wspólne zdjęcie. Wyglądali jak kosmici ubrani w specjalne ochronne kombinezony. Na twarzach nie mieli masek ale specjalne hełmy z przednią szybą szczelnie zakrywające głowę ze wszystkich stron. Czterech chirurgów miało na sobie niebeskie kombinezony, pozostali białe. 

Podjęto specjalne środki ostrożności. Mimo niskich temperatur otoczenia za największe zagrożenie uznano bakterie i wirusy. Wniosek ten wyciągnięto po przeprowadzeniu wywiadu z żoną Jalapo Umoty. Jej obserwacje potwierdził naczelnik Svalbard.

– Jalapo skarżył się na złe samopoczucie poprzedniej nocy. Tej przed wypadkiem. Chyba był przeziębiony, bo pokasływał. Ale nie mogło to być nic ważnego, bo nie miał gorączki. – Zapewniała Elisapie uspokajająco, także dla poprawy własnego samopoczucia.

Kiedy dowiedziała się o tragicznym wypadku, w pierwszym odruchu przyznała się naczelnikowi, że ma wyrzuty sumienia z powodu targnięcia się Jalapo na życie. Nie miała wątpliwości, że był to czyn samobójczy. Jej tłumaczenie zmieniło się, kiedy po przemyśleniu uznała, że nie może winić siebie za szalony odruch męża.

Odc. 6

Operację łączenia tułowia i głowy rozpoczęto po kilkunastu dniach, kiedy gotowy był już plan, jak ją przeprowadzić. Samo jego stworzenie było osiągnięciem.

Przez cały ten okres ciało pozostawało w stanie sztucznej hibernacji, umożliwiającej odtworzenie procesów życiowych. Na pacjenta, jak dla uproszczenia nazywano to, co pozostało z Jalapo Umoty, czekał dobrze wyposażony blok operacyjny ze stołem operacyjnym o regulowanej temperaturze. Przed dniem operacji gruntownie sprawdzono wszystkie urządzenia, łącznie z aparatem do anestezji, rezerwowym stołem operacyjnym, monitorami funkcji życiowych organizmu, generatorami elektrochirurgicznymi, respiratorami wentylacyjnymi, systemem zasilania w energię elektryczną, mikroskopami, kamerami przemysłowymi i telewizyjnymi, stołem z narzędziami i wysięgnikami.

Metoda połączenia głowy z tułowiem, debatowana od dnia ich przybycia do szpitala, była wielkim wyzwaniem. Nikt wcześniej tego nie zrobił. Zespół operacyjny pod kierownictwem profesora Nazanina Siddiqa ustalił program łączenia. Przedstawiono go na sali odpraw. Oprócz chirurgów, ich asystentów i innych członków zespołu operacyjnego obecni byli dyrektor szpitala i ordynator. Profesor dobierał słowa, aby przesłanie było jasne dla wszystkich.

– Zastosujemy buforowanie, które znamy tylko z testów na zwierzętach. To jedyna metoda rokująca powodzenie. Nowatorska, ale najbardziej obiecująca: żadnego łączenia bezpośredniego nerwów, żył, mięśni, tkanek, z wyjątkiem tych podstawowych. Przy buforowaniu pracują równocześnie dwa zespoły. Bufor odzwierciedla dokładnie przekrój szyi w miejscu jej przecięcia i ma dwie nakładki, męską i żeńską. Do męskiej podłączymy tułów, do żeńskiej głowę. Potem nakładki połączymy razem w jedną całość, czyli właśnie bufor. Przypomnę, co sami łączymy operacyjnie: rdzeń kręgowy, aorta, żyła główna, tchawica. Resztę roboty wykonają urządzenia biotechnologiczne, które – już po połączeniu bufora – zidentyfikują i scalą ze sobą wszystkie pozostałe elementy szyi: połączenia nerwów, żył, tkanek i mięśni. Nastąpi to poprzez kanały bio, przewodzące sygnały elektryczne, chemiczne, genetyczne. Kanały działają na zasadzie mikroskopijnych rurek. Podobnie jak sam bufor są one zbudowane większości z komórek macierzystych o zdolnościach regeneracyjnych. Pracę bufora nadzorować będą czujniki biogenetyczne, mikroskopy elektroniczne i komputery. Proces identyfikacji, dopasowywania i zespalania ze sobą przerwanych elementów będzie widoczny ekranie urządzenia biokonfiguratora, umożliwiającego interwencję chirurga wspomaganego przez bioinżynierów, genetyków i innych specjalistów. 

Po trzech dniach biokonfiguracji końcówek najdrobniejszych żył, nerwów, tkanek, chrząstek i fragmentów skóry, połączono głowę z tułowiem. Jalapo Umota pozostawał w stanie wymuszonej śpiączki. Pierwsze godziny monitorowania zespolonego organizmu pokazywały wyniki na pograniczu życia i śmierci. Czekano na wybudzenie. Miało ono nastąpić dopiero za kilka dni.

Przebieg czynności życiowych, oddychania, krążenia krwi, bicia serca, przełykania, były nagrywane na trzech kamerach przemysłowych, podobnie jak przebieg samej operacji. Dyrektor planował jej transmisję do najważniejszych ośrodków klinicznych w kraju, ale dopiero po operacji zakończonej powodzeniem. Rozmawiał o tym z księgową. Wpadł do niej na pogawędkę, miała swój pokój tuż obok jego gabinetu.

– Nie możemy nic zabałaganić. Nie będę transmitować na żywo operacji obarczonej wielkim ryzykiem niepowodzenia. Wierzę w sukces, ale nie wiem czy Bóg jest po naszej stronie.

– Ten pański Bóg jest chyba bardzo kapryśny – księgowa pozwoliła sobie na uszczypliwość.

– Pani nie wierzy w Boga?

– Wierzę, ale innego niż pan, pułkowniku. Takiego, co komunikuje człowiekowi swoje zamiary.

Dyrektor nie odpowiedział na zaczepkę. Tego rodzaju rozmowy rozładowywały napięcie. Oboje potrzebowali tego. Dla dyrektora udana operacja byłaby mandatem dla dalszego rozwoju szpitala. Liczył się ostateczny efekt. Chodziło o to, aby organizm jak najszybciej podjął funkcje życiowe.

– Dopiero wtedy wszyscy zapomną o „Podzielonym człowieku z Otelnuk”, a będą mówi o „Połączonym człowieku z Otelnuk”. Te dwa hasła krążyły mu po głowie od kilku dni. Czekał na spełnienie się życzenia.

Odc. 7

Z chwilą połączenia organizmu w jedną całość, Jalapo Umota odzyskał nie tylko życie, ale i zdobył sławę. Wszyscy interesowali się jego losem od pierwszej wiadomości o wypadku. Zainteresowanie sięgnęło teraz zenitu. Jalapo stał się celebrytą na skalę światową. Wszyscy o nim pisali i mówili.

Tylko Elisapie, żona celebryty, kiedy od naczelnika Svalbarda dowiedziała się o pomyślnym wybudzeniu się męża z komy, skwitowała krótko:

– No i spełniło się. Powinnam się tego spodziewać. Tej fascynacji jego osobą. Na pewno czuje się teraz wznioślejszy niż Bóg, w którego rzekomo wierzy. To okropne. Jak amen w pacierzu, woda sodowa uderzy mu do głowy. I pomyśleć, że to ja to wszystko wykrakałam.

Drogę ze szpitala do domu Jalapo przebył w asyście policji specjalną karetką o regulowanej temperaturze popularnie zwaną „Zamrażarką”. Przed wjazdem do miasteczka witała ich delegacja władz i mieszkańców. Na uroczystość powitalną przybyli nie tylko dziennikarze, reporterzy stacji telewizyjnych i innych mediów, ale także liczni mieszkańcy najbliższych miejscowości, mimo że były to ogromne odległości.

Jalapo niewiele z tego zapamiętał, wciąż czuł się podle. Bardzo powoli wracał do siebie.

Po zainstalowaniu pacjenta w domu, towarzyszący mu chirurg, telefonicznie przedstawił dyrektorowi szpitala krótki raport. 

– Rekonwalescent nie całkiem zdaje sobie sprawę z otaczającej go rzeczywistości. Wciąż pozostaje w stanie pourazowego szoku. Jego umysł nie pracuje normalnie. Ma halucynacje, przywidzenia i dziwaczne wyobrażenia. Mówi i coś wyjaśnia, wyobrażając sobie, że rozmawia z żywym człowiekiem, choć nikogo nie ma w pobliżu. Czasem mówi coś od rzeczy. Jeśli ma przebłyski pełniejszej świadomości, to są one bardzo krótkie. Liczę na to, że stan jego zdrowia unormuje się, kiedy dobierzemy mu skuteczniejsze leki. Będzie też musiał spędzać więcej czasu z psychologiem.

Zachowanie Jalapo rejestrowały nieprzerwanie dwie kamery zainstalowane w sypialni. Pacjent najchętniej rozmawiał sam ze sobą. Na jego twarzy pojawiał się wtedy rumieniec ożywienia, oczy reagowały żywiej. Czasem poruszał wargami na tyle wyraźnie, że można było go zrozumieć bez słów. Raz rozmawiał z żoną, innym razem z naczelnikiem stacji kolejowej, jeszcze innym z księdzem. Powtarzał się często. Jego umysł produkował przedziwne obrazy.

Najczęściej wyobrażał sobie, że właśnie stracił głowę i musi teraz coś z tym zrobić. Kłopot sprawiała mu krew nieprzerwanie kapiąca mu z szyi. Z uwagi na żonę, Jalapo bał się o ubranie. Nie mając przy sobie niczego odpowiedniego, szukał torby plastikowej, którą mógłby osłonić otwartą ranę głowy i tułowia. Opowiadał o tym z ożywieniem.

– Byłem przekonany, że uda mi się coś wynaleźć. Z pomocą przyszedł mi silny wiatr. Przywiał coś, co po rozwinięciu okazało się torbą plastikową na zakupy. Była w bardzo dobrym stanie. Mimo to odrzuciłem ją z uwagi na możliwość zakażenia.

Problem krwawienia pojawił się znowu, kiedy Jalapo znalazł się w domu. Krew skapywała mu z szyi na podłogę. Jalapo czekał z niepokojem, kiedy żona zwróci mu uwagę. Czuł się w takich chwilach jak skarcone dziecko. Natychmiast pomyślał o mopie do zmywania i popędził do łazienki. Stanął na środku usiłując sobie przypomnieć, gdzie znajduje się wiaderko z mopem. Serce biło mu coraz mocniej.

– Powinno być w małej szafce po lewej stronie za drzwiami.

Rzucił się na kolana. Otwierał właśnie drzwiczki do szafki, kiedy dotarł do niego surowy głos Elisapie.

– Jalapo! Co to za ohydne plamy zostawiłeś w korytarzu przy wejściu? Czy ty musisz wchodzić do mieszkania w tych ciężkich buciorach, kiedy topnieje śnieg i wszędzie jest błoto? Zaraz przyjdzie moja siostra z mężem i dziećmi, chcę ich przyzwoicie przyjąć. Weźże mop i wytrzyj wreszcie tę podłogę!

Innym razem rozmawiał z wyimaginowanym naczelnikiem. Wydało mu się, że są razem w biurze Svalbarda w budynku stacji. Jalapo stał oparty prawą ręką o parapet i patrząc na pusty peron wyrażał swoje obawy.

– Jeśli w szyi rozwinie się gangrena, to zechcą amputować mi głowę. To byłaby ostateczność. Nigdy nie wyrażę na to zgody, a bez niej nic nie są w stanie zrobić.

W takich momentach w jego oczach pojawiały się łzy. Chwilę później pocieszał się, że tak jednak się nie stanie, tłumacząc naczelnikowi, z którym już jechał wyimaginowaną drezyną, że nie ma cukrzycy, a nawet gdyby miał, to i tak daje się ona leczyć.

Kiedy przeżycia Jalapo stawały się zbyt intensywne, interweniowała żona Elisapie. Robiła to z poczucia winy, że to ona wyzwoliła w nim tragiczne pragnienie samobójstwa i ma teraz święty obowiązek mu pomóc. Była bardzo religijna; wiara podtrzymywała ją na duchu i dawała siłę do walki z przeciwnościami.

Kiedy Jalapo powtórzy w domu swoje obawy wywiązania się w szyi gangreny i amputacji głowy, ucinała je skutecznie przywołaniem męża go do porządku.

– Bądź poważny, Jalapo, przecież głowa została z powrotem połączona z tułowiem. Czasem zdarzało jej się powiedzieć „przymocowana do tułowia”.

– No tak! – przyznawał Jalapo z ulgą. Było jasne, że nikt nie ma na niego takiego wpływu jak Elisapie. Lekarz dyżurny często wzywał ją do pomocy kiedy przeżycia Jalapo stawały się tak intensywne, że zagrażało to jego sercu.

Następnym etapem drogi Jalapo do pełniejszej świadomości były monologi, rozmowy z samym sobą. Lekarz czuwający nad nim zwrócił uwagę, że koncentruje się on głównie na sprawach ciała i ducha.

– Jalapo stwarza wrażenie, jakby usiłował przyzwyczaić się do nowego stanu ciała i umysłu, pogodzić niezdolność poruszania się ze swobodą myślenia i przeżywania uczuć i emocji. Nie idzie mu to łatwo. Wyraża to bardzo charakterystycznie, krótkimi zdaniami, łatwymi do sformułowania i wypowiedzenia. Czasem posługuje się cytatami lub przytacza znane powiedzenia i przysłowia nawiązujące do jego sytuacji. Dziwnie to brzmi. Mówi na przykład „Ja sobie, głowa sobie”. Potem zamyśla się, jakby zastanawiając się, co to znaczy, i powtarza zdanie kilkakrotnie, jakby chciał je zapamiętać. – Mam wrażenie, że w ten sposób buduje zrozumienie swojej sytuacji.

Odc. 8.

Lekarze dyżurujący przy Jalapo nie mieli powodu narzekać na nudę. Oprócz chirurga, coraz częściej towarzyszył Jalapo psycholog kliniczny, czasami nawet zastępował lekarza. Na naradzie w szpitalu omawiano postępy powrotu Jalapo do zdrowia. Uczestnicy spotkania obejrzeli kilka nagrań z kamery zainstalowanej w domu pacjenta. Zachowanie się i wypowiedzi Jalapo były rejestrowane przez kamerę i wykorzystywane przez szpital w celach rehabilitacyjnych i edukacyjnych. W wyniku dyskusji ustalono, że uraz psychiczny doznany przez niego był poważniejszy niż sądzono. Zebranie zakończył profesor Nazanin Siddiq, kierownik zespołu chirurgów.

– Pragnę zwrócić uwagę, że na obecnym etapie rekonwalescencji jego problemy są mniej somatyczne, a bardziej psychiczne. Uważam, że powinniśmy zapewnić mu więcej pomocy psychologicznej. Zanim to nastąpi, należałoby sprawdzić, czy pacjent lepiej reaguje na psycholożkę czy na psychologa. Płeć może mieć znaczenie. Musimy to jak najszybciej przetestować.

Próby wypadły na korzyść kobiety. Jalapo bardzo dobrze przyjmował jej obecność, ożywiał się, chętnie rozmawiał i słuchał jej zaleceń. Już następnego dnia zwracali się do siebie po imieniu. Jalapo mówił też, że Jenny, tak miała na imię psycholożka, bardzo mu pomaga.

Wkrótce, zupełnie niespodziewanie, zmieniło się to. Jalapo stracił entuzjazm, potem zobojętniał, niechętnie rozmawiał. Jenny była zaniepokojona, nie miała pojęcia dlaczego. Postanowiła to wyjaśnić.

– Jalapo! Jesteś teraz markotny, kiedy przychodzę, aby z tobą porozmawiać. Kiedyś tego nie było. Czy coś zrobiłam lub powiedziałam, co by sprawiło ci przykrość? Jeśli tak się stało, to chciałabym to naprawić. Mam wrażenie, że czujesz się gorzej, szybciej się męczysz i nudzisz na naszych spotkaniach. Jalapo zaprzeczał, ale niezbyt zdecydowanie. Czasem kierował wzrok gdzieś w przestrzeń albo w bok.

Któregoś dnia naczelnik Svalbard zadzwonił do dyrektora szpitala, aby przekazać mu poufną informację. Zanim to uczynił, prosił o dyskrecję. Swój sekret wyjawił dopiero wtedy, gdy dyrektor jednoznacznie obiecał mu zachować w tajemnicy to, co usłyszy.

– To, co panu powiem, wiem od Elisapie, żony Jalapo. Powiedziała mi to w zaufaniu. Dzielę się z panem tymi informacjami, ponieważ chcę pomóc Jalapo. Jenny, pańska psycholożka, robi bardzo dobrą robotę. Naprawdę pomaga Jalapo. On sam powiedział to kiedyś Elisapie. Powiedział jej także, że Jenny to mądra i miła kobieta.

– Poza tym jest młoda i atrakcyjna. Cóż w tym złego? Bardzo mi pomaga swoimi radami – tak to dokładnie Jalapo określił w rozmowie z Elisapie.

I tu leży pies pogrzebany, panie dyrektorze. Obecność Jenny w domu nie podoba się Elisapie. To za mało powiedziane. Ona jej serdecznie nie znosi, wręcz nienawidzi. Zapamiętałem dokładnie niektóre jej słowa. Była bardzo wzburzona, kiedy mi to mówiła.

– Obserwuję ją od samego początku. Ta rzekoma psycholożka, ta Jenny, po prostu wdzięczy się do Jalapo. Jest taka uprzejma, jakby rozmawiała z dzieckiem. Robi czułe miny, pyta go dziesięć razy dziennie, jak się czuje, tym swoim przesłodzonym miodowym głosem. Zadaje mu różne bezczelne pytania. Pyta go na przykład: Może zechciałbyś powiedzieć mi dzisiaj coś więcej o sobie? O tym, jak się czujesz w tej chwili, o swoich odczuciach, jakie masz skojarzenia, co przychodzi ci do głowy, kiedy myślisz o sobie? Ta przewrotna baba zachowuje się jak wyuzdana kochanka i to mi się bardzo nie podoba, bo Jalapo nawet mnie, swojej wieloletniej żonie, takich historii nawet w łóżku nie opowiadał. Ona mu całkiem we łbie przewróci. Jemu i tak już niewiele brakuje, a tu takie sztuczki! Wolałabym, aby tego rodzaju rozmowy jak na spowiedzi prowadził z nim nasz proboszcz. Więcej by się dowiedział i pomógł Jalapo niż ta Jenny. On też zna się na psychologii. Wiem, że ukończył jakieś kursy i szkolenia na ten temat w seminarium duchownym. Na pewno bardziej pomoże Jalapo niż ona. To najlepszy pasterz naszego kościoła w całej okolicy. W sprawach rodzinnych, małżeńskich i osobistych doradzał wielu owieczkom z naszej parafii.

Zamiana Jenny na psychologa nastąpiła bardzo szybko. Dyrektor szpitala załatwił to już następnego dnia. Prawdopodobnie wpłynęło to na Jalapo, ponieważ wkrótce lekarze zauważyli pogorszenie stanu jego psychiki. Określili je jako aberrację. Okazało się, że Jalapo zaczął utożsamiać się z tułowiem nieporównanie silniej niż z głową. Pytany o to, odpowiadał, że to kwestia zapominania. W rozmowie z samym sobą, zarejestrowanej przez kamerę i dodatkowo nagranej na dyktafonie przez dyżurnego psychologa, Jalapo zastanawiał się, czy czasem nie traci pamięci. Zadał sobie pytanie i od razu na nie odpowiedział.

– Oczywiście, że nie. Ileż to razy w przeszłości, powziąwszy jakiś zamysł, na przykład zrobienia sobie herbaty, przychodziłem do kuchni, gdzie w mojej głowie pojawiało się nagle pytanie: „Po co ja tutaj przyszedłem”. Potem sobie oczywiście przypominałem. Zawsze byłem zapominalski – pocieszał się. Sytuacja skomplikowała się, kiedy Jalapo wyjaśnił psychologowi, że myśl o herbacie uciekała mu z głowy i pozostawała na fotelu.

Zagadkowy sposób myślenia Jalapo skłonił lekarzy do przeniesienia go z łóżka na fotel. Jalapo poczuł się znacznie lepiej i zaczął więcej i składniej mówić. Czasem mówił o sprawach tak skomplikowanych, że lekarze zastanawiali się, czy nie nabył tej wiedzy podświadomie w okresie komy, śpiączki farmakologicznej albo później, już w domu, słysząc głosy ludzi w otoczeniu.

– Dualizm organizmu ludzkiego, aktywności i bierności, a właściwie życia i śmierci, urósł do rangi rzeczywistości! – Kiedy Jalapo to powiedział, jego twarz ożywiła się. Widać było po nim, że podobają mu się własne słowa. Przywołał do siebie dyżurnego lekarza. Kiedy ten podszedł, Jalapo skinął mu głową w podziękowaniu i poprosił, aby się nachylił, bo ma mu coś ważnego do przekazania.

– Zachwyca mnie bogactwo moich myśli. Czuję się, jakbym się na nowo narodził. Jak całkiem wrócę do siebie, chciałbym dzielić się z ludźmi moimi przeżyciami i przemyśleniami. Myślę o spotkaniach z młodzieżą szkół średnich, może nawet ze studentami dramaturgii. Przede wszystkim chciałbym jednak wystąpić w domu kultury przed publicznością Nutaka. Zaprosiłbym na to spotkanie Elisapie i naczelnika Svalbarda. Na nich najbardziej mi zależy. Zawsze traktowali mnie z góry – Jalapo wyraźnie cieszył się, kiedy to mówił.

Był to moment wyjątkowo silnego pobudzenia pacjenta. Lekarz skojarzył go z nowym lekiem, jakie Jalapo przyjmował od kilku dni w celu stabilizacji nastroju.

Odc. 9

Po okresie zmieniających się wyobrażeń i halucynacji, Jalapo zaczął interesować się szczegółami pracy swego organizmu. Dyżurujący lekarz uznał to za istotny objaw powrotu do rzeczywistości. Jalapo mówił o czynnościach życiowych, oddychaniu, wydalaniu, ruchu, reakcjach na bodźce, rośnięciu, rozmnażaniu i odżywianiu. Nie zapomniał o żadnej z siedmiu funkcji określających żywy organizm. Był dociekliwy, zadawał pytania dyżurującym przy nim lekarzowi i psychologowi. Obydwaj zgodnie zauważyli, że zmienił mu się język. Jalapo chętniej i częściej używał skrótów, przysłów i powiedzeń.

– Co się stanie z jedzeniem, które włożę do ust? Jak będę się załatwiać, jeśli sygnał mający rozluźnić zwieracz wewnętrzy a następnie zwieracz zewnętrzny odbytu utkwi w głowie i nie dotrze tam, gdzie trzeba?

Pytał także, czy i jak można usprawnić komunikację między głową a tułowiem. Obydwaj specjaliści tłumaczyli mu, że nie powinien w ogóle o tym myśleć, ponieważ jego organizm sprawuje się bez zarzutu, on jednak pozostawał nieufny. Tłumaczenie nie uspokoiło go. Myśl o zaniku sygnału uruchamiającego zwieracze odbytu wywoływało w nim  napięcie objawiające się mrowieniem i drętwieniem lewej strony twarzy oraz drżeniem lewej powieki. Lekarz tłumaczył to Jalapo przeciążeniem układu nerwowego nadmiarem bodźców.

– Jest wiele możliwości. Stres, niewyspanie oraz niepokój mogą spowodować zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego. Przyczyną może być także niedobór witamin i minerałów.

Jalapo walczył z niepokojem na swój sposób, wyrażając przekonania nawiązujące do mądrości ludowej:

– Jakoś to będzie! Tak przecież żyją wszyscy Inuici. Mówił też „Czas leczy rany”, oraz, co zdarzało się rzadziej, „Do wesela się zgoi”.

Tylko raz wtrącił ni z tego, ni z owego „Miłość przychodzi dopiero po ślubie”.

Obecna przy mężu Elisapie wyjaśniła, że ostatnie powiedzenie utrwalili w nim rodzice przed ślubem jako odtrutkę na niepowodzenia, jakie są nieuniknione nawet w najlepszym stadle. 

Co jakiś czas Jalapo wpadał w rutynę przypominania sobie i powtarzania przysłów. Psycholog zarejestrował dwa przysłowia: „Wilk i szaman pochodzą z tego samego gniazda” oraz „Oby twoja dobroczynność rosła w takim samym stopniu jak twoje bogactwo”. Wprawdzie były one zrozumiałe, tym niemniej poprosił Elisapie i naczelnika Svalbarda, osoby najbliższe rekonwalescentowi, o wyjaśnienie, czy nie nawiązywały do jakichś zdarzeń z życia Jalapo.

Sam Jalapo podchodził do sprawy wyjątkowo spokojnie.

– Nie widzę w przysłowiach żadnej sensacji. To naturalne. Przychodzą człowiekowi do głowy i odchodzą podobnie jak pies husky zwolniony na postoju z uprzęży, w której ciągnie sanki. Nie mogę powiedzieć, że chłonę przysłowia jak pożywienie lub że są one paliwem napędzającym moją wyobraźnię. Ich pojawianie się nie męczy mnie, ponieważ angażuje tylko głowę, same ciało wypoczywa.

Zainteresowanie Jalapo przysłowiami stopniowo blakło, coraz rzadziej je powtarzał, w końcu zapomniał o nich.

W ich miejsce pojawił się nawyk ciągłego rozważania i definiowania swojej sytuacji. Psycholog interpretował to rosnącą świadomością własnego ciała oraz troską o zdrowie.

Jalapo uważał, że po oddzieleniu głowy od tułowia część pamięci i myślenia pozostała mu w kręgosłupie i mięśniach. Była to prawdopodobnie gra podświadomości, ponieważ kilka dni wcześniej lekarz i psycholog dyskutowali ten temat przy nim, kiedy drzemał. Na Jalapo znowu padło podejrzenie, że w czasie snu podświadomie zapożyczył sobie opinię z rozmowy prowadzonej w jego obecności.

Minęło pięć miesięcy od dnia powrotu Jalapo do domu, kiedy zjawił się u niego ksiądz, proboszcz parafii, do której należeli Elisapie i Jalapo. Elisapie zaprosiła go, aby go pobłogosławił a w imieniu parafian przekazał mu życzenia rychłego i pełnego powrotu do zdrowia.

Wizyta proboszcza u Jalapo okazała się niełatwa dla obydwu. Istniała między nimi jakaś ukryta animozja, której parafianie ani nikt inny nie rozumiał. Ani Jalapo, ani proboszcz nigdy nie skarżyli się na siebie, żaden nie mówił niczego złego o drugim, tym niemniej mężczyźni nie lubili się.

Psycholog zrobił w tej sprawie rozeznanie, szukając głębszego zrozumienia zachowań i psychiki rekonwalescenta, nic jednakże nie odkrył. Po rozmowie z Elisapie naczelnikiem Svalbardem i kilku innymi parafianami, domyślał się tylko, że poszło o spór doktrynalny, czy Bóg objawia się ludziom na pustkowiu, kiedy są absolutnie sami. Jalapo uważał, że nie, bo nieskończona pustka jest częścią Boga. Duchowny był odmiennego zdania, uznając w dodatku pogląd Jalapo za herezję. 

Po przywitaniu się, złożeniu życzeń i wymianie kilku uprzejmości, proboszcz dłuższą chwilę w milczeniu przyglądał się Jalapo, po czym nagle zatrwożył się i zaczął się żegnać znakiem krzyża. Jalapo wydawał się drzemać w tym momencie. Później okazało się, że był jak najbardziej przytomny i obserwował scenę przez przymknięte powieki. Skomentował to trochę niezrozumiale.

– Robiąc znak krzyża proboszcz poruszał ręką tak szybko, że nie byłem w stanie dostrzec jej ruchu. Cały czas patrzył na mnie jak na szatana, oczy wyszły mu z orbit, w końcu uniósł sutannę do góry i wyrwał jak koń z kopyta w kierunku drzwi. Pomyślałem o sobie, że chyba przypominam nieczystego ducha napędzającego ludziom strachu do tego stopnia, że uciekają ogarnięci szaleństwem. Widok proboszcza parafii w takim stanie wywołał we mnie niepokój. Poczułem się zagubiony; trapi mnie teraz myśl o stanie mojej duszy i szansie zbawienia.

Odc. 10

Po miesiącach fizycznej i psychicznej rekonwalescencji Jalapo poczuł się na tyle dobrze, że wyszedł na zewnątrz na spacer. Towarzyszyła mu żona, naczelnik Svalbard oraz lekarz sprawujący nad nim pieczę ze strony szpitala. Przy pięknej pogodzie w towarzystwie bliskich i znanych mu osób Jalapo poczuł się wyjątkowo dobrze. Słuchał, co do niego mówiono, sam też zabierał głos. Lekarz przekazał mu decyzję dyrekcji szpitala o zakończeniu codziennych dyżurów i bezpośredniego nadzoru medycznego oraz zmniejszeniu zabiegów rehabilitacyjnych.

– Nie potrzeba cię męczyć ćwiczeniami tak często. Jesteś już w dobrej kondycji. 

Wprowadziło to Jalapo w wyjątkowo dobry nastrój. Czekał na taki dzień.

Zbliżali się do domu kultury, kiedy Svalbard zatrzymał się.

– Ja też mam coś ważnego i ciekawego do przekazania. To niespodzianka dla Jalapo i Elisapie. Władze i społeczność Nutaka w porozumieniu z dyrekcją szpitala w Otelnuku przy wsparciu naszego kościoła organizują specjalne spotkanie dla uczczenia powrotu Jalapo do zdrowia. Odbędzie się ono tutaj, w domu kultury, pojutrze, w niedzielę, o godzinie czternastej. Teraz, uwaga, uwaga! Punktem głównym będzie prezentacja książki, autobiografii Jalapo. Napisał ją specjalista od biografii znanych osób Saskian Ubita. Jesteście wszyscy zaproszeni. To za mało powiedziane. Wasza obecność jest obowiązkowa. Bez was uroczystość się nie odbędzie. Nic więcej nie powiem, bo chyba i tak za dużo ujawniłem.

Sala główna domu kultury wydała się Jalapo większa i bardziej przestrzenna, niż ta, jaką pamiętał. Po obydwu stronach sceny stały kamery telewizyjne, krzątali się przy nich ludzie. Pracownicy telewizji, dziennikarze i reporterzy chodzili po sali przygotowując się do pracy. W pierwszych dwóch rzędach foteli Jalapo zauważył znajome twarze psychologa Chrisa Mosera i trzech lekarzy. Obok nich siedziało kilka nieznanych mu osób. Jalapo domyślał się, że niektórzy z nich to przedstawiciele dyrekcji szpitala w Otelnuku, pozostali to jacyś oficjele. Żona Elisapie i naczelnik Svalbard weszli razem z nim na salę; od razu wskazano im fotele na środku pierwszego rzędu. Kiedy wchodzili, ludzie powstali z miejsc i rozległy się brawa.

Zebraniu przewodniczyła kobieta ubrana w długą czarną suknię z wyszytymi kolorowymi nićmi postaciami autochtonów ubranych w futra i wykonujących tradycyjne czynności. Jej pojawienie się również wywołało oklaski. Kobieta wpatrywała się w audytorium dopóki nie uspokoił się szmer na sali, po czym powitała Jalapo. Jej przemówienie było krótkie. Zakończyła je po dwóch minutach.

– Nie muszę, ani nie powinnam mówić więcej o Jalapo Umocie, najbardziej znanym członku naszej wspólnoty. Dużo lepiej zrobi to za mnie autor jego biografii, pan Saskian Ubita.

Jalapo zdziwiło nieco obco brzmiące nazwisko autora. Nigdy o nim nie słyszał. Poczuł się jeszcze bardziej niepewnie, kiedy pomyślał, że autorzy biografii spędzają mnóstwo czasu z ludźmi, których opisują. Przyjrzał się biografowi, kiedy go zobaczył. Ubita wyglądał na czterdzieści sześć lat, miał krótko ostrzyżone włosy i wysuniętą do przodu głowę z mocno pofałdowanym czołem. Mężczyzna podszedł do mównicy i zaczął porządkować notatki. Czynił to z takim spokojem jakby był sam na sali.

– Autor mojej biografii! Ciekawe, ciekawe! – Mruknął Jalapo, odwracając głowę w kierunku żony.

– Elisapie, czy ty słyszałaś o tym, że ktoś pisze moją biografię?

– Nie miałam o tym pojęcia. Jestem tak samo zaskoczona jak ty. Oboje byli zaintrygowani, ale spokojni.

Światło reflektora ujawniło dalsze szczegóły wyglądu człowieka przy mównicy. Jego włosy zmieniły kolor. Jalapo określił go krótko „ryżawy brunet”. Przyglądał się jego wąsom i ustom wysuniętym do przodu jakby do pocałunku, mięsistym wargom i raczej pełnym policzkom, krótkiemu podbródkowi i solidnemu nosowi. Przerwał dopiero wtedy, kiedy mężczyzna zaczął mówić. Miał przyjemny, niski głos.

– Opowiem państwu moją wersję biografii pana Jalapo Umoty. Jest bardzo krótka, to tylko streszczenie pełnego tekstu biografii. Z uwagi na jego stan zdrowia nie liczyłem na szansę przeprowadzenia z nim bezpośredniego wywiadu. W czasie pobytu w tych okolicach miałem zresztą bardzo mało czasu. Postąpiłem więc jak historyk i reporter, zbierający materiały i budujący opowieść na podstawie dokumentów, wywiadów z ludźmi znającymi bohatera oraz analizą zdarzeń zarejestrowanych i zapamiętanych przez ludzi. Zapoznałem się też z materiałami prasowymi i informacjami zawartymi w mediach internetowych. Bogactwo zdarzeń i upływ czasu spowodowały, że w niektórych fragmentach autobiografii jest więcej niż jedna wersja zdarzeń.

Ubite skoncentrował się i zaczął czytać. Czynił to bez pośpiechu, z przerwami, aby napić się wody ze stojącej obok szklanki. Były to momenty, kiedy Jalapo mógł mu się przyjrzeć dokładniej. Ubite miał na sobie czarną kurtkę i ciemnogranatowe jeansy, na nogach sznurowane buty z wysokimi podeszwami typu traktor. Lekko przygarbiony wyglądał niższy niż był w rzeczywistości. Czytał jakby z namaszczeniem.

– Tragiczny wypadek nastąpił w czasie intensywnej zamieci. Był wtorek. Jalapo Umota śpieszył się do pracy. Nie mieszkał daleko, niecałe dwa kilometry od stacji kolejowej Nutak. Ostatnio miał mało ruchu i zdecydował się pójść do pracy pieszo, choć o tej porze roku zazwyczaj używał motorowych sań. Kiedy wyruszył z domu, sypał lekki śnieżek, lecz w połowie drogi rozpętała się burza śnieżna. Śnieg padał tak gęsto, że nie było nic widać. Jalapo posuwał się wolno dróżką prowadzącą wzdłuż toru kolejowego w kierunku stacji. Mimo że drogę znał doskonale, w śnieżnej nawałnicy stracił orientację. Zmienił wtedy postępowanie. Postanowił iść torem trzymając się blisko prawej szyny. Był to najpewniejszy drogowskaz. Znając tygodniowy rozkład jazdy Jalapo wiedział, że o tej porze przez Nutak nie przejeżdżają żadne pociągi towarowe. Pasażerski pociąg pojawiał się tylko raz z tygodniu, zupełnie innego dnia, w piątek. To był ważny szczegół, ponieważ wędrowiec nie był w stanie niczego słyszeć. Padający gęsty śnieg, szum wiatru niosącego śnieg i gruba skórzana czapa zasłaniająca uszy, skutecznie tłumiły hałasy.

Jalapo znajdował się nie więcej niż sto metrów od stacji Nutak, kiedy z tyłu wyjechał nagle ze gęstej śnieżycy wracający z wypadku kolejowego ambulans reanimacyjny, większy niż zwykła drezyna. Jechał w kierunku szpitala wojskowego w Otelnuku. Jalapo usłyszał nadjeżdżający pojazd w ostatniej chwili i obrócił się, aby zobaczyć, co się dzieje. Natychmiast, automatycznie, podjął decyzję odsunięcia się od toru. W miejscu, gdzie się znajdował, wysypany był gęsto szuter, drobne kamyki służące do umacniania podkładów kolejowych. Kamyki obsunęły mu się spod prawego buta, Jalapo poślizgnął się i zamiast przesunąć się do przodu, przechylił się do tyłu i upadł na tor. Wskutek uderzenia szyją o szynę stracił przytomność.

Ambulans miał automatyczny system hamowania. Kiedy czujniki wykryły przeszkodę na torach, pojazd zaczął natychmiast hamować. To, co statecznie uratowało Jalapo, to gruba warstwa śniegu na torowisku oraz nisko zawieszone bufory ambulansu; pchały go one po śniegu zalegającym tory zanim pojazd zatrzymał się całkowicie. Jalapo miał wielkie szczęście.

Ofiarę zauważył w ostatnim momencie kierowca ambulansu, było już jednak za późno, aby zdążył zareagować. Kiedy pojazd zatrzymał się, zespół ratunkowy ustalił stan ofiary: obrażenia szyi, szybko spadające tętno serca, zanikający oddech. Pełen zakres kontuzji ustalono dopiero w szpitalu. Jalapo doznał ciężkich obrażeń szyi, miał przerwany rdzeń kręgowy i uszkodzoną tchawicę, ponadto ogólne potłuczenia ciała. 

Natychmiast założono prowizoryczny opatrunek na szyję nieprzytomnego mężczyzny i podłączono go do sztucznego płucoserca obniżając temperaturę do 10 stopni Celsjusza w kriokomorze ambulansu.

W szpitalu podłączono Jalapo do systemu sztucznego podtrzymywania życia, cyrkulacji krwi i płynów ustrojowych. Lekarze nie mieli czasu na dłuższe zastanawianie się. Pacjent miał ciężkie obrażenia ciała, był nieprzytomny i sztucznie utrzymywany przy życiu. System zapewniał organizmowi kontynuację pracy serca i innych organów, dostarczał tlenu, wody i pożywienia, utrzymywał odpowiednią temperaturę ciała, ciśnienie krwi, a także usuwał produkty przemiany materii. Zapewniona była także ochrona przed wirusami i bakteriami.

Jalapo mógł umrzeć w każdej chwili. Był to prawdopodobny scenariusz. Monitorując kruchy stan jego zdrowia, szpital przygotowywał się do skomplikowanej operacji ratowania życia. Personel był przygotowany, aby go ratować, jak i wykorzystać – w razie nagłej śmierci – jako dawcę organów do przeszczepu. Prześwietlenia oraz badania laboratoryjne próbek krwi i moczu pobranego bezpośrednio z pęcherza sugerowały, że jego organy wewnętrzne są w dobrym stanie. Była to sytuacja, kiedy śmierć jednego człowieka mogła uratować życie kilku innych osób czekających na serce, wątrobę, nerki czy płuca. To nie była prosta sprawa. Czas był najbardziej krytycznym czynnikiem. Potrzebne było rozeznanie, kto, gdzie i jaki organ potrzebuje do przeszczepu, następnie pobranie tych organów, ocenę ich jakości, w końcu przygotowanie do wysyłki. Zgodnie z prawem wymagana była zgoda rodziny na pobranie organów od dawcy.

Dzięki dokumentom, jakie znaleziono przy Jalapo, ustalono jego tożsamość i jak tylko można było najszybciej skontaktowano się z jego żoną, Elisapie. Przedstawiono jej sytuację.

– Będziemy go operować, aby uratować mu życie. Rokowania nie są jednak najlepsze. Pani mąż doznał bardzo ciężkich obrażeń szyi i jest utrzymywany przy życiu tylko dzięki płucosercom i innym urządzeniom. Musimy liczyć się z tym, że jego stan zdrowia może się pogorszyć i nie będziemy w stanie go uratować. Czy w takiej sytuacji wyraziłaby pani zgodę, jedynie warunkowo i tylko w przypadku, gdyby nie udało się go uratować, na pobranie jego organów wewnętrznych do przeszczepu? Pytamy dlatego, że przy pobieraniu organów czas jest krytyczny, liczy się dosłownie każda minuta od momentu stwierdzenia śmierci klinicznej.

Efekt rozmowy był negatywny. Elisapie była nieustępliwa.

– Nigdy. Musicie go ratować za wszelką cenę. On przeżyje, wiem to dobrze.